|
Grecja, kraj gdzie
rodziła się Europa, między surowymi szczytami gór, a
turkusowymi kolorami wód morskich. Tam, przed tysiącami lat,
wśród mitycznych Bóstw, Olbrzymów i Herosów na skrawkach ziemi
urodzajnej kształtowała się cywilizacja białego człowieka.
Legendy i odkrycia archeologiczne lokują początki na
śródziemnomorskiej wyspie Krecie. Tamtejsza cywilizacja minojska swój
rozwój zawdzięczała dobrze rozwiniętym morskim szlakom
handlowym i wymianie towarowej. Docierali prawie wszędzie w
obrębie mórz Egejskiego i Kreteńskiego. O jej
intensywności świadczy również fakt, iż na Krecie istniała
nawet egipska faktoria handlowa. Jednakże ponad 3 tysiące lat
temu tragiczne wydarzenia w
rejonie Thery (obecnie Santorini) spowodowały, że ta pierwsza wyspiarska
cywilizacja nie przetrwała. Lecz na kontynencie
ukształtowały się już nowe polis, miasta-państwa, z których
najsilniejsze Mykeny,
wykorzystując upadek cywilizacji minojskiej na Krecie przejęło
jej najbardziej znaczące osiągnięcia. Imperium Mykeńczyków,
choć było dostatecznie mocno rozwiniętą i silną społecznością,
również nie przetrwało, ale w Attyce na wschodzie kontynentu w
cieniu wzgórza nazwanego Akropolem (akros ‘najwyższy’ i polis
‘miasto’) rozwijała się grecka osada, będąca dawną warownią mykeńską.
Osiedli w niej potomkowie uciekinierów z Peloponezu i nazwali
swoją osadę imieniem bogini Ateny, którą obrali za patronkę.
Byli na tyle prężną społecznością, że szybko zagospodarowali
wszystkie skrawki użytkowe ziemi i silnie rozwinęli rzemiosło
oraz budownictwo. W miarę upływu czasu i bogacenia się Ateńczyków rosła też
potrzeba wyższego rzędu - kultury podnoszącej
komfort życia i chwały dla podkreślenia osiągnięć. Dla
ich zaspokojenia wymyślono igrzyska sportowe.
Pierwsze odnotowane igrzyska
w VIII wieku p.n.e. (776 p.n.e.) odbywały się w
Olimpii na Peloponezie. Ze wszystkich stron Hellady, ze
wszystkich znaczących polis przybywali młodzieńcy chcący
zdobyć sławę nie na polu bitwy, ale w pokojowej rywalizacji
sportowej. Nagrodą była chwała uwieńczona skromnym wieńcem
laurowym na skroniach zwycięzcy i wyborną ucztą. Dopiero, gdy
kilkadziesiąt lat później Hellenowie ostatecznie wykształcili
pismo, Homer ze Smyrny, po odbyciu wielu podróży i osiedleniu
się w Atenach opisując dzieje wielkiej wojny trojańskiej,
ustanowił pierwowzór męstwa w literaturze. W późniejszych
wiekach zawodnicy startujący w igrzyskach sportowych w
Olimpii, pragnęli już wykazać się sprawnością fizyczną
dorównującą odwadze i sile największych legendarnych
wojowników spod Troi - Achillesowi, Agamemnonowi, Hektorowi
czy Odyseuszowi. Marzyli o nieśmiertelnej chwale wykutej w
kamiennych postumentach wzdłuż alei prowadzącej do stadionu w
Olimpii. Chwała zdobywana na igrzyskach zbliżała zwycięzców do
nieśmiertelnych bogów, byłą więc obiektem pożądania
odważnych.
Lecz nie tylko igrzyska były
sensem życia Greków, choć według nich odmierzano w cyklu
czteroletnim upływ czasu. By przetrwać w trudnych warunkach
górzystego krajobrazu musieli nauczyć sie wykorzystywać każdy
skrawek ziemi urodzajnej i pozyskiwania bogatych zasobów mórz.
Lecz gdy przyrost naturalny przekroczył możliwości zasobów
naturalnych, Grecy wyruszyli wzdłuż wybrzeży Morza
śródziemnego kolonizując nowe obszary Europy i Azji. Byli na
tyle przezorni, że nie zrywali więzów z macierzystymi polis,
co szybko doprowadziło do kwitnącej gospodarki handlowej, ale
również pozyskania nowych umiejętności i technologii
pozyskiwanych w kontaktach z obcymi narodowościami.
Szczególnie wiele w dziele kolonizacji zasłużyli się
mieszkańcy Attyki i na przestrzeni wieków Ateny stały się
największym i najbogatszym miastem-państwem w
rejonie Morza Egejskiego. Rozwój miasta i otwartość
na świat ściągały do niego już w latach 850 – 730 p.n.e.
wiele wybitnych umysłów i utalentowanych ludzi, którzy
przyczynili się do tego, iż Ateny stają się głównym ośrodkiem
kulturalnym Grecji i zaczęły odgrywać coraz większą rolę wśród
wzajemnie konkurujących ze sobą polis.
Ateńczycy mieli również
szczęście do dobrych przywódców. Gdy rządy arystokratycznego
klanu Alkmeonidów w wyniku nieudolności i drakońskich praw,
gdzie za
długi Ateńczycy popadali w niewolę, doprowadziły do
niezadowolenia społecznego, do władzy doszedł Solon,
który zdawał sobie sprawę, że przeprowadzone reformy ustrojowe
i zmiany w polityce społecznej oraz gospodarczej wymagały
również reformy systemu prawnego Aten. Solon zniósł kodeks
Drakona niemal w całości i wprowadził szereg zmian
umożliwiających ochronę prawną wszystkich obywateli. By
umożliwić obywatelom odwołanie się od niekorzystnych decyzji
urzędników pochodzących z wyboru, w szczególności archontów,
powołał trybunał zwany heliaja, w którym sędzią mógł być każdy
nawet teci, najbiedniejszy mieszkaniec miasta z czwartej
grupy. Natomiast rolę sądu najwyższego pełniła eklezja, czyli
zgromadzenie ogólne podczas sesji poświęconej problemom
prawnym. Po raz pierwszy Ateny zaczęły też bić własną monetę
rezygnując z waluty pobliskiego rywala handlowego, wyspy
Eginy.
Złotymi zgłoskami w historii miasta zapisał się Temistokles, który
był twórcą budowy potężnej floty wojennej i uczynienia z Aten
morskiej potęgi. Między VI i IV wiekiem p.n.e. Ateny wyrosły
już nie tyle na lokalne mocarstwo na lądzie, ale przede
wszystkim na okolicznych morzach, co doprowadziło do
zawiązania po raz pierwszy w historii, Związku Morskiego
miast-państw pod hegemonią Aten. Ateński Związek Morski stał
się niejako wzorcem do powołania, kilka tysięcy lat później,
zjednoczonej Europy w ramach obecnej Unii Europejskiej.
Połowa V wieku p.n.e. przyniosła
również "złoty okres" Atenom, gdy kolejny znakomity przywódca ateński Perykles
wprowadził radykalne reformy społeczne wyzwalając ogromny
potencjał we wszystkich warstwach społeczeństwa ateńskiego.
Ateńczycy wierzyli głęboko w takie cechy, jak honor i osobistą godność
dlatego gorliwie
wspierali sprawiedliwość i rządy prawa. Te cechy oraz
dzielność w dążeniu do celu zapewniły im niebywały sukces.
Nastąpiło ogromne przyspieszenie inwestycji związanych
wpierw z
odbudową spalonych przez Persów świątyń na Akropolu,
później wielu
inwestycji nie tylko w Atenach, ale również w całej Attyce
dzięki środkom pozyskiwanym z wpłat do skarbca Związku
Morskiego oraz wydobycia srebra z kopalni w Laurion. Znikło
bezrobocie, które narastało stale w czasie prowadzonych wojen,
ograniczono flotę w czasie pokoju, by ograniczyć koszty jej
utrzymania itd. Oszałamiająco rozwijała się sfera kultury i
sztuki, w tym teatr, dzięki wybitnym tragikom, jak Ajschylos ,
Sofokles i Eurypides, którzy wywarli ogromny wpływ na teatr
europejski oraz na twórczość wybitnych pisarzy i humanistów po
dziś dzień. Niezwykły kunszt osiągnęli greccy mistrzowie
rzeźby, osiągając niedoścignione mistrzostwo rzemiosła
artystycznego.
Ateny wybiły się też na główny
ośrodek filozoficzny. Starożytni helleńscy myśliciele, Tales z
Miletu, Pitagoras, Sokrates, Platon, Arystoteles i inni dążyli
do poznania istoty i sensu bytu. Najczęstszym obszarem
dociekań inspirującym Greków był wszechświat, bogowie, ludzie,
sens życia i działań publicznych oraz funkcjonowanie polis.
Jedną z cech filozofii greckiej było zaufanie do rozumu
ludzkiego, który wyjaśniał wszelkie zawiłości świata.
Otwierali drogi rozwoju dla przyszłości państwa i wolności
biznesu przede wszystkim w handlu, sztuce i rzemiośle.
Nastąpiła niezwykła symbioza mecenatu pierwszego
demokratycznego państwa i "wolnego rynku" w połączeniu z podziwu
godnymi osiągnięciami w kulturze i sztuce. Było to możliwe
dzięki wielu zdolnym politykom, myślicielom, artystom i
przynoszącej ogromne korzyści gospodarce handlowej.
To tam
rodziła się przyszła nowoczesna Europa XX/XXI wieku.
Ten kwitnący okres w dziejach miasta wielki reformator i
przywódca ateński Perykles, jak zwykle
krótko i prawdziwie, podsumował słowami: „Potęga naszego
państwa, poświadczona przez tyle wspaniałych dowodów, podziw
budzić będzie u współczesnych i u potomnych.”*
Te słowa wielkiego Olimpijczyka, jak zwano niekiedy Peryklesa,
winny być wyryte w inskrypcji wieńczącej Propyleje, bramę
wejściową na najbardziej wspaniałe wzgórze Grecji…
* Tukidydes, Wojna
peloponeska
© Krisand, maj’2020
|
